Teoretyczne podstawy zaburzeń w przetwarzaniu informacji sensorycznej-integracji sensorycznej (SI)
Integracja sensoryczna pochodzi od łacińskiego słowa integratio i oznacza składanie całości. Integracja w układzie nerwowym polega na tym, ze komórka nerwowa (neuron) położona na danym piętrze układu zbiera i scala informacje z wielu neuronów leżących na niższym piętrze. Kolejno, na coraz wyższych piętrach, stopień integracji jest większy. Jednocześnie, zależnie od potrzeb, pewne cechy bodźców są uwypuklane (wzmacniane), a inne pomijane. Przykładowo w tej chwili piszę na komputerze, jednocześnie leci muzyka, stoi przede mną herbata-mój mózg potrafi wyselekcjonować to co najważniejsze czyli skupiam się na pisaniu na klawiaturze i czytaniu tekstu, muzyka jest w tle, ale nie odrywa mnie to od podstawowych czynności, tak samo jak pysznie pachnąca herbata, którą co jakiś czas popijam. Natomiast u osoby z zaburzeniami w przetwarzaniu informacji sensoryczne byłoby to raczej nie możliwe, nie potrafiłaby dokończyć głównej czynności, gdy obok są inne bodźce. Zatem integracja czynności zmysłowo-ruchowych to takie uporządkowanie wrażeń zmysłowych, aby mogły być wykorzystane w celowym działaniu. Zaburzenia w przetwarzaniu informacji sensorycznych dotyczą nieprawidłowości w zakresie przetwarzania bodźców w obrębie następujących systemów: czuciowego (dotykowego i proprioceptywnego), przedsionkowego, słuchowego, wzrokowego, węchowego i smakowego. Objawy dysfunkcji integracji sensorycznej najczęściej manifestują się:
- Wzmożoną lub obniżoną wrażliwością na bodźce,
- Niewłaściwym poziomem uwagi,
- Obniżonym poziomem koordynacji ruchowej,
- Opóźnionym rozwojem mowy,
- Nieprawidłowym poziomem aktywności ruchowej,
- Trudnościami w zachowaniu.
Diagnozę zaburzeń w przetwarzaniu integracji sensorycznej można postawić u dzieci w normie intelektualnej po wykluczeniu niedosłuchu, niepełnosprawności intelektualnej, autyzmu, nadpobudliwości psychoruchowej, mózgowego porażeniem i innych wad w tym genetycznych (u tych osób zaburzenia integracji są wynikiem ich podstawowych jednostek chorobowych). Najlepszym źródłem informacji o dziecku są oczywiście jego rodzice, stąd podstawowym etapem diagnozy jest wywiad, który obejmuje okres rozwoju prenatalnego (płodowy), perinatalnego (okołoporodowy) i postnatalnego (po urodzeniowy), czas osiągania "kamieni milowych" w obszarze rozwoju ruchowego, poznawczego i mowy, stan zdrowia.
Proces diagnostyczny w wielu przypadkach trwa bardzo długo i trzeba uzbroić się w cierpliwość, gdyż oprócz badań w poradni psychologiczno-pedagogicznej istotna jest również diagnostyka medyczna i to czasami u wielu specjalistów takich jak: neurolog, psychiatra, genetyk, laryngolog, ortopeda, okulista. A to wszystko, jak wiadomo wiąże się z czasem i często również z kwestiami finansowymi. Natomiast wracając do diagnozy SI typowymi testami diagnostycznymi są:
- Kwestionariusz rozwoju sensoryczno-motorycznego (jest bazą do kolejnych testów i może być generalnie wykorzystany do dzieci w każdym wieku, daje pierwsze informacje, czy należy diagnozę pogłębiać o kolejne próby).
- Kwestionariusz Obserwacji Klinicznej oceniających między innymi lateralizację, odruchy, napięcie mięśni, pracę gałek ocznych, poziom pobudzenia systemu przedsionkowego.
- Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej, które oceniają między innymi: planowanie ruchu, praksje oralne, różnicowanie wrażeń dotykowych, naśladownictwo ruchowe, równowagę, koordynację wzrokowo-ruchową. W tym teście ograniczeniem jest wiek, wykonuje się go u dzieci od 4r.ż do 8,11 r.ż.
W DRUGIM I TRZECIM TEŚCIE WAŻNA JEST WSPÓŁPRACA Z DZIECKIEM, POZIOM JEGO SKUPIENIA I NAŚLADOWNICTWA, DLATEGO CZASAMI UDAJE SIĘ WYKONAĆ TESTY PODCZAS DWÓCH SPOTKAŃ, A CZASAMI NIESTETY POTRZEBA WIĘCEJ CZASU, PO, TO ABY DIAGNOZA BYŁA JAK NAJBARDZIEJ RZETELNA I ZGODNA Z UMIEJĘTNOŚCIAMI I MOŻLIWOŚCIAMI DZIECKA.
W tym miejscu pragnę przedstawić listę zachowań, które mogą wskazywać na zaburzenia w przetwarzaniu informacji sensorycznej-oczywiście należy pamiętać, że jeżeli dziecko przejawia np. trzy zachowania z tej listy, to z całą pewnością nie będziemy mówić o zaburzeniach SI lecz o indywidualnych predyspozycjach dziecka. Natomiast, gdy około 50% zachowań występuje u Państwa pociechy to jest to wskazanie do wykonania diagnozy pogłębionej.
Można odpowiedzieć sobie, czy moje dziecko:
- Jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem.
- Ma trudności z samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów (preferuje dania papkowate).
- Źle toleruje wykonywanie przy nim czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, takich jak: obcinanie włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów, smarowanie kremem, czesanie, czyszczenie nosa, uszu itp.
- Wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie.
- Ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem, zwłaszcza zapinaniem guzików i sznurowaniem butów.
- Ma słabą równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie.
- Podczas dłuższego siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.
- Jest nadruchliwe, nie może usiedzieć/ustać w jednym miejscu.
- Trudno się koncentruje, a łatwo rozprasza.
- Jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża.
- Bywa uparte, negatywistyczne.
- W porównaniu do innych dzieci czy wymogów sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno.
- Nabywanie nowych umiejętności ruchowych sprawia mu trudność, np. jazda na rowerze, rzucanie i łapanie piłki, pływanie.
- Wchodząc/schodząc po schodach częściej niż inne dzieci trzyma się poręczy, niepewnie stawia nogi.
- Nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci.
- Niewłaściwie czy wręcz dziwacznie trzyma różne przedmioty codziennego użytku, np. nożyczki, sztućce czy przybory do pisania.
- Unika dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem.
- Uwielbia ruch, poszukuje go, dąży do niego. Jest stale w ruchu ? biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała.
- Przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku.
- W nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu,.
- Często myli stronę prawą i lewą, w obrębie własnego ciała oraz w otaczającej przestrzeni, podczas gier zespołowych zdarza się, że biegnie w innym kierunku niż jego drużyna, w inną stronę niż piłka, którą ma złapać, jest zdezorientowane, ma słabe wyczucie odległości.
- Nie ma dominacji jednej ręki.
- Ma trudności z czytaniem i pisaniem, częściej niż inne dzieci w jego wieku myli, odwraca znaki graficzne, ma trudności w przepisywaniu, przerysowywaniu z tablicy.
- Ma kłopoty z cięciem nożyczkami, rysowaniem po śladzie, kalkowaniem itp.
- Sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy.
- Nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie - uwielbia to. Ma chorobę lokomocyjną.
Najczęściej spotykanymi zaburzeniami w przetwarzaniu informacji sensorycznej są: nadwrażliwość (obronność) dotykowa związana z wygórowaną reakcją na bodźce, nadwrażliwość oralna dotycząca okolic buzi, dyspraksja polegająca na trudnościach z zaplanowaniem i wykonaniem czynności ruchowych czy niepewność grawitacyjna, której cechą charakterystyczną jest lęk przed zmianą pozycji ciała. I tutaj prawidłowo zbudowany program terapeutyczny i praca z terapeutą integracji sensorycznej powinny wyhamowywać zachowania niepożądane, co przyczyni się zmiany zachowania u dziecka.
Marzena Dobek-Kłosińska
